A.F.A.M. Wetzer, 21 augustus 2007
Bijzondere muurschilderingen in een ‘gewoon’ Bosch pandBegin 2005 werd begonnen met het bouwhistorisch onderzoek van Hinthamerstraat 138 in ’s-Hertogenbosch. Het vermoeden bestond dat het winkel/woonhuis nog grotendeels authentiek zou zijn, met name door de nog aanwezige sporenkap en hangkamer. Bij het verwijderen van de voorzetwanden bleek dat het pand nog meer interessante zaken te bieden had.Het pand blijkt inderdaad nog de gehele 15de- en 16de-eeuwse constructie te bezitten. De indeling bestaat uit een voor- en achterhuis, gescheiden door een brandmuur, met rechts in het achterhuis een gang naar een tweede vast achterhuis. Dit tweede achterhuis is ouder dan het hoofdhuis. Het gehele hoofdhuis is onderkelderd. De hangkamer blijkt een 19de-eeuwse insteekverdieping te zijn, mogelijk ter vervanging van een oudere. Oorspronkelijk besloeg de kamer in het achterhuis de hele breedte van het pand. In het begin van de 17de eeuw is de kamer versmald en de gang aangebracht. Hiermee kreeg het pand de huidige, voor Den Bosch kenmerkende, indeling. Naast de interessante jongere interieurafwerking, zoals het behang en de beschilderde 19de-eeuwse plafonds en vloeren zit de grootste verrassing gedeeltelijk achter een dik pakket witkalklagen. Op alle wanden van de achterkamer op de begane grond zit een laatgotische muurschildering van ranken met uitbundige, gestileerde bloemen en enkele subtiel, verscholen beestjes (vosje, haas en hondje). Op de linker zijmuur is tussen de vensters een groot deel van een engel bewaard gebleven met krulharen en een mooie roodgeel gekleurde vleugel. Hoe de schildering op de tegenoverliggende rechter wand –de wand in de huidige gang- eruit ziet is onbekend omdat hierover een tweede schildering is aangebracht. Deze interessante, vroegrenaissanceschildering bestaat uit een grote cartouche met rol- en beslagwerk en een omkaderde, tweeregelige tekst met aan de onder- en bovenzijde in het midden een mannenhoofdje. Ten tijde van deze cartouche waren de overige wanden wit geschilderd Na onderzoek bleek de achterkamer niet de enige ruimte te zijn die beschilderd is geweest. Ook in het voorhuis zijn restanten aangetroffen van een geometrische schildering (mogelijk een fries). En op de verdieping werd op de linker zijmuur van het achterhuis, eveneens tussen de vensters, een restant van een cartouche aangetroffen met ingekerfde tekst. Deze cartouche is echter geheel anders dan op de begane grond en vermoedelijk van latere datum. Ondanks dat er in Den Bosch vaker muurschilderingen worden aangetroffen zijn deze schilderingen uniek te noemen. Zowel door de vorm als de gaafheid. De laatgotische schilderingen lijken banden te hebben met gewelfschilderingen van de Sint Jan. De renaissanceschildering heeft zeer waarschijnlijk een relatie met Antwerpen. Nader onderzoek naar ondermeer de eigenaars en bewoners zal hopelijk meer gegevens aan het licht brengen. De technische staat van de schilderingen verloopt, afhankelijk van de plek op een buiten- of binnenmuur, tussen slecht en goed. Door het enthousiasme en bereidwilligheid van de eigenaar wordt onderzocht of de schilderingen gerestaureerd kunnen worden en in het pand behouden kunnen blijven.
Afbeeldingen:
|
AlgemeenHet pand is gelegen aan de noordzijde van de Hinthamerstraat op een diep, rechthoekig perceel dat volledig bebouwd is. Met de linkerzijgevel grenst het pand aan het Slijpersstraatje. Het pand bestaat uit een diep voorhuis met een lager achterhuis en dateert waarschijnlijk in zijn geheel uit de tweede helft van de 15de eeuw. Het pand kent een indeling in een voor- en een achterhuis, die van elkaar gescheiden zijn door een brandmuur (op het zolderniveau verdwenen). Het pand is opgebouwd uit een hoge begane grond, een eerste verdieping en een zolderverdieping onder een zadeldak met een wolfeinde aan de voorzijde. Het hoge begane-grondniveau is voorzien van een insteekverdieping; onder het achterhuis bevindt zich een half verdiepte kelder, gedekt met een enkelvoudige balklaag.Tegen de achtergevel van de hoofdbouw bevindt zich een tweede achterhuis, bestaande uit twee bouwlagen onder een zadeldak, dat is gedekt met gesmoorde en oranje-rode oud-Hollandse pannen. Oorspronkelijk bevond zich hierachter nog een derde, eveneens 15de-eeuwse achterhuis, welke vervangen is door een modern bouwdeel. In de 17de eeuw zijn zowel het hoofdbouwdeel als het tweede achterhuis voorzien van een nieuwe kapconstructie. De gevels hebben met name in de 19de eeuw wijzigingen ondergaan, waaronder diverse gevelopeningen in de linkerzijgevel (XIXa) en de vormgeving van de huidige voorgevel (XIX). Het is niet uitgesloten dat de gevel nog ouder muurwerk bevat. VoorgevelDe gepleisterde neo-classicistische lijstgevel (XIXd) is twee vensterassen breed. De gevel is in een opvallende bruine kleur geverfd; ter hoogte van de pui is in het pleisterwerk een blokmotief aangebracht. De pui (XIXd) is opgebouwd uit een groot ongedeeld raam op een lage natuurstenen borstwering met rechts hiervan een deur; hierboven zijn drie getoogde bovenlichten, gevat in een geprofileerde omlijsting.Deze omlijsting loopt waarschijnlijk naar beneden door tot op de borstwering maar is tegenwoordig omtimmerd. De stijl in het thans ongedeelde raam is verdwenen. Op de verdieping zijn twee laat 19de-eeuwse schuivende T-vensters, geplaatst in een met pen-en- gatverbinding en toognagels uitgevoerd kozijn. De gevel eindigt met een sobere kroonlijst met bakgoot. LinkerzijgevelDe linkerzijgevel grenzend aan het Slijpersstraatje bevat middeleeuws muurwerk. De gevel heeft een sterke scheefstand (pandinwaarts) waardoor de dakrand uitsteekt. Onder de dakrand bevindt zich een gemetselde bloktandlijst ter beëindiging van de gevel. De gevel heeft verschillende gevelopeningen, te weten van links | 1 |
naar rechts: (achterbouw) een deur (XIX) en een venster, beide met bovenlicht, in het dakvlak een uitgebouwde, moderne dakkapel met draairamen en een plat dak, waarnaast een dakraam (achterhuis), twee 12-ruits schuifvensters (XIXa) met schuivend onderraam en vast bovenlicht in een getoognageld kozijn, op de verdieping twee 9-ruits vensters met vernieuwde draairamen, (voorhuis) een 2-ruits draairaam (XX) en een kleppend raam (XX) op de verdieping. De gevel bevat een aantal oorpronkelijke en een aantal twintigste-eeuwse gevelankers.RechterzijgevelDe rechterzijgevel, vermoedelijk een gemeenschappelijke muur met het buurpand 140, is niet in het zicht. Het is aannemelijk dat deze muur laat-middeleeuws muurwerk bevat.AchtergevelDe achtergevel heeft een gecementeerde topgevel waartegen een uitpandig rookkanaal (XIX) is geplaatst.InterieurZowel het voor- als het achterhuis bezitten boven de begane grond en de eerste verdieping een samengestelde balklaag (XVB) met sleutelstukken en een diepte van in totaal zes balkvakken. Ter plaatse van de brandmuur is een laat-middeleeuwse trap (XVB) gepositioneerd, die thans ten dele is vernieuwd. De kapconstructie dateert uit de 17de eeuw en bestaat uit vier eiken dekbalkjukken met krommers en een makelaar voor de oplegging van de nokbalk. Ook het tweede achterhuis bezit nog de 15deeeuwse balklaag van moer- en kinderbinten, voorzien van sleutelstukken met een totale diepte van drie vakken. De kap omvat twee dekbalkjukken van eikenhout (XVII). | 2 |
Redengevende omschrijvingHet pand Hinthamerstraat 138 heeft monumentale waarde vanwege de hoge ouderdom en authenticiteit van de bouwmassa, vanwege de hiermee samenhangende balklagen en kapconstructies, vanwege de behouden gebleven indeling, vanwege de structuurbepalende kelders en vanwege de nog aanwezige oorspronkelijke interieurelementen.De laat 19de-eeuwse neoclassicistische gevel is beeldbepalend als karakteristieke gevel met een opvallende kleurafwerking in de afwisselende gevelrij aan de noordzijde van de Hinthamerstraat. Naast de hoge bouwhistorische waarde van de linkerzijgevel, vormt de scheefstand van deze gevel, grenzend aan het Slijperstraatje, een beeldbepalend aspect. | 3 |
A. v. Uden306. "De drie halve Manen". | 36 |
OmschrijvingWoonhuis, gebouwd in de zestiende eeuw. De houtconstructie is gedateerd op circa 1545 (d). Het pand heeft een voor 's-Hertogenbosch gebruikelijk indeling in een voor- en achterhuis, gescheiden door en brandmuur. Rechts in het achterhuis loopt een gang naar een tweede vast achterhuis, dat ouder is dan het hoofdhuis. Het gehele hoofdhuis is onderkelderd. De voorgevel dateert vermoedelijk uit de periode 1820-1840, met een winkelpui uit het begin van de 20ste eeuw. In het voorhuis is een hangkamer aanwezig, aangebracht in 19e eeuw. In het interieur van het voorhuis zijn voornamelijk 19e-eeuwse afwerklagen zichtbaar, waaronder de beschilderde stucplafonds. In het achterhuis is op de bel-etage in de 17e eeuw een binnenwand aangebracht, waardoor de ruimte kleiner is geworden en er een gang is ontstaan. In deze beide ruimten zijn op muurvlakken laatgotische schilderingen aangetroffen. Op de rechter zijwand, die nu een wand van de gang vormt, is een laatgotische schildering aangetroffen, die later (gedeeltelijk) is overschilderd met een renaissance schildering voorstellende een cartouche met tekst: "Mensche vrest godt en soeckt den vrede en doet een aender als ghij wijlt, datmen u dede. Soo wije benijt een anders profijt selden eest dat hij bedijt". In het voorhuis bevinden zich restanten van een (geometrische) schildering. Op de verdieping is op de linker zijmuur van het achterhuis een restant van een cartouche aangetroffen en bevindt zich nog een originele balksleutel.WaarderingHet winkel-woonhuis Hinthamerstraat 138 is van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang:
|
2010 |
De Drie Halve Maanen / Winkel 't Jaar NulHinthamerstraat 138Dit pand, tegen het rechterbuurpand geleund en aan de linkerzijde grenzend aan het Slijperstraatje, kreeg in 2009 en 2010 landelijke bekendheid als mededinger naar de hoofdprijs van Het mooiste pand van Nederland. Van buiten oogt het pand niet bijzonder, met een sobere 19e-eeuwse voorgevel, maar het interieur is volstrekt uniek, met muurschilderingen uit de 15e en 16e eeuw en stucplafonds uit de 19e eeuw. De constructies in het pand gaan terug tot de 15e eeuw.
Magazine Open Monumentendag (2010) 40
|
|
2015 |
WoonhuisIn dit pand met een eenvoudige lijstgevel uit de 19e eeuw is een zeldzaam gave middeleeuws interieurindeling bewaard gebleven. Grote delen van uitbundige kleurrijke interieurbeschilderingen zijn hier teruggevonden. Het bevat bovendien nog de gehele 15e- en 16e-eeuwse houten balkconstructies.De indeling bestaat uit een onderkelderd voor- en achterhuis, met rechts in het achterhuis een gang naar een tweede, vast achterhuis. Dit tweede achterhuis is ouder dan het hoofdhuis. De hangkamer in het voorhuis is waarschijnlijk een 19e-eeuwse opvolger van een oudere insteekverdieping. Op alle wanden van de achterkamer op de begane grond zit een laatgotische muurschildering van ranken met gestileerde bloemen en enkele verscholen beestjes; een vos, haas en een hondje. Op de linker zijmuur is tussen de vensters een groot deel van een engel bewaard gebleven met krulharen en een roodgeel gekleurde vleugel. De schildering op de tegenoverliggende rechterwand is vernieuwd in de 16e eeuw. Deze interessante, vroegrenaissance schildering bestaat uit een grote cartouche met omkaderde, tweeregelige tekst met aan de onder- en bovenzijde in het midden een mannenhoofdje. Het pand is nu eigendom van de Vereniging Hendrick de Keijser.
Magazine Open Monumentendag (2015) 23
|
2009 |
Restauratiesubsidie Hinthamerstraat 138Het college stelt de raad voor in te stemmen met een restauratiesubsidie van minimaal € 191.500,- en maximaal € 291.500,- voor de restauratie van het gemeentelijke monument aan de Hinthamerstraat 138. Dit wijkt af van de "Subsidieverordening Restauratie Monumenten 2006". Daarnaast vraagt het college de raad wensen en bedenkingen kenbaar te maken over het voorgenomen collegebesluit om een aanvullende garantstelling te geven van maximaal € 200.000,-.
B&W besluitenlijst 15 december 2009
|
1865 | H.J. Krans (mr. koper- en blikslager) |
1875 | A. van Dijk (partikulier) - wed. M. van Son (koper en blikslager) |
1878 | R. van Dijk (partikulier) - wed. M. van Son (koper en blikslager) |
1881 | R. van Dijk (partikulier) - wed. M. van Son (koper en blikslagerij) - P. van de Ven (mr. meubelmaker) |
1908 | fa. wed. A.W.P. van Uden (huisschilder en winkelier) |
1910 | J.W.L. Peijnenburg (schilder, winkelier) |
1928 | F.M.L.C. Vorst |
1943 | F.A.J.C. Vorst (woninginrichter) - F.M.L.C. Vorst (behanger) - J.G.J.C. Vorst (kantoorbediende) - F. Vorts-Hagemans (behanger, stoffeerderij) |